Petitie “Red Heverleebos”, een analyse.

Link naar de petitie: https://www.petities.com/red_heverleebos_en_meerdaalwoud

Het gaat om publieke domeinbossen waarvan het beheer gefinancierd wordt door de belastingbetaler

Meerdaalwoud (MW), Heverleebos (HB) en Egenhovenbos (EB) zijn eigendom van het Vlaamse Gewest (dus de belastingbetaler) en worden beheerd door het Agentschap Natuur en Bos (ANB) volgens een in 2007 goedgekeurd bosbeheerplan(BHP) dat loopt tot 2025 (1).

Ambitieuze doelstelling van het BHP

Het BHP had de ambitieuze doelstelling om onze bossen om te vormen van een homogeen bos met veel Amerikaanse eiken (HB) en veel beuken(MW) naar een structuurrijker bos met nieuw aangeplante inheemse bomen en struiken, open plekken voor de creatie van heischraal grasland, interne en externe bosranden en een hogere biodiversiteit met het realiseren van de Europees vastgelegde Natura2000 doelstellingen (1).

Voorbereiding en communicatie van BHP – werkelijke inspraakmogelijkheden?

In de jaren 2000 werden, in de aanloop naar dit beheerplan, enkele informatievergaderingen en informatiewandelingen met publiek georganiseerd. Volgens de waarneming van het ANB had de burger vertrouwen in de boswachters maar werden er toen ook al vragen gesteld door het publiek over de exotenbestrijding, bosranden, geen al te bruuske wijzigingen (2).

De toenmalige perstekst van de Houtvesterij was niet van die aard dat het grote publiek gealarmeerd werd en verbloemde de toekomstige beheerplannen:”… Het aandeel inheems gemengd loofhout zal toenemen met de nadruk op inlandse eik en zijn begeleiders, het aandeel exotisch naaldhout, Amerikaanse eik maar ook (in mindere mate) beuk zal afnemen om meer kansen te bieden aan meer open bostypes….”(2). Kon het publiek zich toen voorstellen hoe deze geplande ingrijpende omvorming van het bos er jaren later zou uitzien en zich verontrust begeven naar de Houtvesterij om inzage te doen van het werkelijke 171 bladzijden tellende beheerplan plus al zijn bijlagen , nog eens goed voor een 600-tal bladzijden?

Bovendien had de burger slechts één maand (21/6 tot 24/7/2006) de mogelijkheid tot effectieve inspraak door het indienen van een schriftelijk bezwaarschrift (dit is wettelijk zo voorzien) . Er kwam uiteindelijk welgeteld één bezwaarschrift binnen (2).

Men kan men zich vragen stellen over de toenmalige tegenspreekbaarheid van het BHP wanneer overal in Vlaanderen door het ANB hetzelfde beleid werd geïmplementeerd(exotenbestrijding, biodiversiteit binnen bos creëren vanuit Natura 2000 met zijn heischrale graslanden enz…).

Tussentijdse evaluatie en bijstellingen – een onderonsje

Eens goedgekeurd, loopt dit beheerplan over een lange periode van 20 jaar waarin de burger geen inspraak meer heeft behoudens bij een belangrijke wijziging. Dit gebeurde eenmalig in 2012 met betrekking tot de gewijzigde toegangsregeling tot het bos (3). In 2014 vond er een belangrijke “wijziging” van het BHP plaats maar was er geen inspraak van de burger voorzien (4). Er bestaan tevens 5-jaarlijkse evaluaties en jaarlijkse bijeenkomsten van een beheercommissie maar deze zijn moeilijk democratisch te noemen zonder uitnodiging van verontruste burgers of publiek, ze lijken eerder een onderonsje van het beleid.

De burger protesteert – zonder ernstig te worden genomen

Ondertussen protesteren burgers met de regelmaat van de klok tegen wat ze zien gebeuren in zijn bossen maar worden ze steeds door de boswachters monddood gemaakt met woorden als biodiversiteit, structuurrijker bos, Natura 2000, het belang van het bestrijden van invasieve exoten, interne bosranden, heischraal grasland, … en worden hun protesten in de kiem gesmoord omwille van het goedgekeurde BHP wat moet en zal uitgevoerd worden. Deze strategie past blijkbaar in een georganiseerde communicatiecampagne. In het nieuwe eco2eco-project (5) wordt de burger aanzien als een ”doorsnee-burger” die op geregelde basis moet overtuigd worden door communicatie. Deze communicatie lijkt door de frequentie en de hardnekkigheid waarmee ze wordt ingezet eerder op een poging tot hersenspoeling: ”Ten slotte zijn ook in het kader van draagvlakverbreding voor het te voeren bosbeleid en –beheer actieve communicatiecampagnes zeer zeker aangewezen. Communicatiecampagnes ter zake kunnen op geregelde basis georganiseerd worden om de ‘doorsnee burger’ bewust(er) te maken van het belang van bos en bomen, maar ook van de nood om deze bossen duurzaam te beheren en te exploiteren. Hierbij lijkt het ook aangewezen om bij concrete projecten op het terrein voldoende intensief in te zetten op draagvlakverbredende communicatie.”(6)

Ook elders in Vlaanderen zijn “doorsnee-burgers” niet akkoord met het beleid in zijn bossen (Vagevuurbossen te Wingene, Ryckeveldebos te Brugge) en is er zware commotie omtrent inspraakloze boskap. De Raad van State heeft onlangs de kapvergunning voor 11.000 bomen in de Vagevuurbossen geschorst (7).

Wijzigingen gaan in tegen de erfgoeddoelstellingen

Hoe passen al deze drastische wijzigingen binnen het KB van 13/09/1971 dat Heverleebos en Meerdaalwoud beschermt als “beschermd landschap omwille van hun geschiedkundig en esthetisch belang”. Artikel 2 par.3 van dit KB bepaalt dat “is verboden grondwerken uit te voeren die het uitzicht van het terrein zouden kunnen wijzigen de aard der beboste terreinen te veranderen, om het even wat doen waardoor het uitzicht van het landschap kan gewijzigd worden”(8). Is dit KB slechts een waardeloos vodje papier?

Op de website onroerenderfgoed.be staan HB en MW beschreven als “twee boscomplexen, circa 2500 hectare, in 1727-1770 heraangelegd als annex bij de kasteeltuinen van de hertog van Arenberg; klassiek dambordpatroon van rechte wegen… dreefaanplantingen uit 1850-1860 met bruine beuk en Amerikaanse eik.” De te bestrijden exoot, de Amerikaanse eik, hoort bij dit beschermde landschapspark net zoals de beuken, hoe kan men dan beslissen om ze om te vormen, een eufemisme voor kappen?

Ook de beschermde historische dreven worden gewijzigd door het BHP ” ca. 70% van de dreven zal behouden blijven of verjongd worden, de rest wordt afgebouwd” (p 95 BHP), dit wil zeggen dat 30% wordt afgebouwd? Volgens het BHP zijn er in het totaal 57 km dreven (p 79 BHP) en worden er 35.9 km dreven behouden en 5.4 km dreven verjongd . Met een eenvoudig rekensommetje komen we aan 15.7 km dreven die verdwijnen. Hoe past dit binnen de wettelijke bescherming als landschap? Bovendien bestaat er geen duidelijkheid over wat met welke dreef gaat gebeuren. Is het juist het dat de Parnassusbergdreef gesupprimeerd wordt?

Omvorming van het bos zorgt voor massale kap

In het BHP lezen we dat er in de strijd tegen de Amerikaanse eik in het totaal over 20 jaar 56.000 m³ moet worden gekapt. Dit zou gaan over een oppervlakte van 335 ha die moet “omgevormd worden” waarvan 274 ha in Heverleebos gelegen zijn, de rest ligt in Meerdaalwoud (tabel 4.5, p101 BHP). Voor Heverleebos bedraagt deze omvorming van deAmerikaanse eik 42% van zijn totale bosoppervlakte (274 ha van 650 ha). Een deel van deze omvorming is reeds gebeurd maar een juist beeld van wat er nog gaat gebeuren valt niet te lezen uit het BHP.

Ook de beukenbestanden in Meerdaalwoud zullen volgens dit BHP omgevormd worden , het zou gaan over een oppervlakte van 255 ha en een te kappen volume van 92.533 m³ over 20 jaar (tabel 4.5 p 103, p 104 BHP).

Ook naaldbomen maken deel uit van het omvormingsplan, dit gaat over 108 ha (p101 BHP) . Het betreft Corsicaanse den 37.554 m³ (15 %), lork 17.298 m³ (7%), Douglas 9.021 m³ (3%) en ander naaldhout 10.832 m³ (4%) die over 20 jaar worden omgevormd (p82 BHP). In Egenhovenbos worden 11 ha populieren hervormd.

De totale oppervlakte van MW, HB en EB bedraagt 2071 ha (BHP tabel 0.1,p13). Als we bovenstaande cijfers optellen komen we aan ongeveer 709 ha bos die in die 20 jaar wordt omgevormd, dit is ongeveer 34% van de totale bosoppervlakte.

Onder de bezorgde burgers heerst grote onzekerheid over de toekomst van de resterende bomen in Heverleebos en Meerdaalwoud.

Creatie van open plekken en interne bosranden in het bos zorgen voor nog meer kap

Het idee van een “interne bosrand” staat beschreven in het BHP (p133) als “een bijzondere vorm van interne randen ontstaan door het kappen van een dreef die niet meer voldoet aan de verwachtingen”.

Het uiteindelijke aandeel open natuur moet in 2025 ca. 206 ha of ca. 10% bedragen wat ruim boven de minimumnorm is en wat nagenoeg op een verdrievoudiging neerkomt, dit is inclusief bosranden en recreatief open ruimtes (p130 BHP).

Deze winter werd een grote corridor gemaakt (Filosofendreef- deel van het bosreservaat de Grote omheining)waar de dreefbomen, Amerikaanse eiken, werden gekapt. De bosgrond werd afgegraven tot op 50 cm om een interne bosrand met heischraal grasland binnen het bos te creëren .

Veel vragen stellen zich bij de aanblik van deze kaalslag. Wat met de bescherming als landschap , de bescherming van de Filosofendreef? Bosranden moeten aan de zoom van het bos niet binnen het bos. Heischraal grasland hoort thuis op heidegrond en moet men niet kunstmatig creëren door de bosgrond af te graven. Wanneer gaat hier terug iets groeien op die kale zandgrond? Wat met brandgevaar in de hete zomers? Wat met de vernietiging van het boven- en ondergronds leven in één klap, is dat te verwaarlozen randschade? Wij willen geen biodiversiteit die TEN KOSTE van het bos gaat.

Wijziging BHP – geen publieke participatie

In de “wijziging” van het BHP van 2014 lezen we dat zowel het aandeel als de oppervlakte van de open plekken verhoogd wordt. (aandeel gaat van 8.93 ha naar 13.45 ha en de oppervlakte van een open plek wordt minimum 0.35 ha) (4). Bovendien wordt er in deze bijsturing afgezien van een beheermaatregel “half open bos”, beschreven in het BHP als “in een aantal naaldbestanden…te werken naar een half open bos door de aanwezige Amerikaanse eik volledig te kappen” (p131 BHP) naar “waar mogelijk vanuit open plekken” (gaat over 42 ha voornamelijk in Heverleebos gelegen). Wat wordt hier nu juist bedoeld? Gaan er nog meer open plekken komen? Ook is er sprake van een achterstand in de exotenbestrijding die gaat aangepakt worden, zien we dit nu gebeuren met de versnelling van de kap?

Er zal geëxperimenteerd worden met de nieuwe QD-bosbeheermethode. Deze beheermethode maakt deel uit nieuwe eco2eco-project (7). Deze methode wordt op de website van eco2eco beschreven als “een verdere uitwerking van de toekomstbomen-methode, waarbij de aandacht zich concentreert op een beperkter aantal bomen (40 tot 60 per ha, afhankelijk van de boomsoort). Bomen met economische potentie voor kwaliteitshout krijgen alle ruimte om zich te ontwikkelen tot dikke bomen met een grote kroon“, toekomstbomen voor de zaagmachine (5).

Volgens een verslag van de beheercommissie wordt er nu meer groepsgewijs gekapt dan voorzien was in het beheerplan omwille van de problematiek van de Amerikaanse eik(9).

Is er voor dergelijke ingrijpende wijzigingen van het oorspronkelijk BHP geen nieuwe publieksparticipatie vereist?

Milieubeschermende functie van het bos – ontbrekende visie

In tegenstelling tot de aandacht van het BHP voor Natura 2000 en het realiseren van deze doelstellingen, is er helemaal geen aandacht voor de milieubeschermende functie van het bos. Dit blijft beperkt tot een aantal opsommingen zoals erosiebestrijding, bescherming waterwinningsgebied, buffer voor verkeerslawaai, water- en luchtzuiverende functie, klimaatregeling, landschap beschermende functie en het vermelden dat deze functies niet mogen aangetast worden. (p88 BHP) Klimaatwijziging met zijn droogtes en winterstormen, wordt als motivatie gebruikt om het omvormen/kappen van de beuk te rechtvaardigen (p 96 BHP). Met betrekking tot het klimaat is dit de enige vermelding: “4.17.4 KLIMAATREGELING -Geen bijzondere maatregelen.”(p 156 BHP). ‘

Volgens het Klimaatrapport 2015 moeten de huidige beheerplannen en beheeracties de klimaatverandering inbedden en houden ze meestal nog niet expliciet rekening met de effecten van de klimaatverandering (10).

Bovendien blijkt uit een literatuurstudie van het VITO( in opdracht van het ANB) dat “groen” baten heeft op 5 grote gebieden, zijnde het milieu, de gezondheid, de sociale contacten in de omgeving, de economie en biodiversiteit (11). Het BHP behandelt de functies milieu en gezondheid niet.

• Bomen en CO2 afvang en opslag

Overal in de wereld luiden wetenschappers de alarmbel inzake klimaatwijziging. De stijging van de wereldtemperatuur wordt in grote mate veroorzaakt door de toegenomen CO2 in de atmosfeer. Deze zeer sterke toename is een rechtstreeks gevolg van menselijke activiteiten zoals fossiele verbranding, ontbossing, industriële en agrarische activiteiten.

Bomen hebben in de strijd tegen deze toenemende CO2 een cruciale rol; ze halen de CO2 uit de atmosfeer (afvang) en tegelijkertijd zetten ze deze CO2, via fotosynthese, om in koolstof (opslag) en zuurstof.

De universiteit van Wageningen berekende dat in Nederland “omvorming” van het bos de grootste oorzaak van “ontbossing” is (11)(12). Omvorming van het bos is net wat er met dit BHP beoogd wordt. Volgens diezelfde universiteit van Wageningen komt bij ontbossing de koolstof die is opgeslagen in de boombiomassa en het strooisel in één keer vrij en zorgt gemiddeld voor een emissie van 499 ton CO2 per hectare, terwijl na aanplant van nieuw bos de vastlegging zo’n 40 keer langzamer gaat (13).

In het BHP wordt nergens een becijfering gemaakt van het effect van het gevoerde kapbeleid op de CO2 -balans. Iedere boom die gekapt wordt, betekent nochtans een toekomstig verlies van CO2- afvang en het vrijkomen van een gedeelte of alles van de jarenlange als koolstof gecapteerde CO2 en dit afhankelijk van de bestemming van de boom. Wanneer de boom gebruikt wordt als zaaghout blijft de koolstof weliswaar opgeslagen maar zowel het takhout als de wortels die gebruikt als brandhout of verpulverd worden, zorgen voor het vrijkomen van de gecapteerde CO2 in de atmosfeer .

De literatuurstudie “Daarom groen!” becijferde dat grote bomen met een diameter van 70 cm jaarlijks 90 keer meer koolstof vastlegt dan kleine bomen met een diameter van minder dan 8 cm. De totale koolstofvoorraad in grotere bomen (77cm diameter) is ongeveer 1000 keer hoger dan die in kleine bomen (8cm diameter) (11). Dit wordt bevestigd door een grootschalige studie gepubliceerd in Nature die het belang van oude bomen in de strijd tegen de toenemende koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer aantoont (14). Door deze studie weten we dat grote, oudere bomen sneller blijken te groeien en dat ze sneller koolstofdioxide(CO2) opnemen en vasthouden dan jongere, kleinere bomen en dit in tegenstelling tot de eerdere opvatting dat de groei van bomen vertraagde naarmate ze zich ontwikkelden. Dit geldt ook voor de Quercus Rubra of Amerikaanse eik , die deel uitmaakte van deze studie. Volgens deze studie in Nature is het net heel belangrijk om bos “oud te laten worden”. De exoten zoals de Amerikaanse eik zijn met hun snelle groei een bondgenoot in de strijd tegen de CO2. De CO2-opslagcapaciteit van een boom is namelijk direct afhankelijk van zijn groeicapaciteit. Bovendien worden de gekapte percelen Amerikaanse eik vervangen door potlood-dunne boompjes en struikjes en zal het jaren duren vooraleer er zelfs maar herstel is van de CO2-balans.

Bovendien becijferden wetenschappers recent dat het behoud van de bestaande bossen en wouden en het massaal aanplanten van nieuwe bomen cruciaal is in de strijd tegen de toenemende CO2 en tientallen jaren van menselijke CO2-uitstoot zou kunnen herstellen ( 15).

Het kapbeleid gebaseerd op het BHP houdt geen enkele rekening met de grote verstoring van de CO2- balans veroorzaakt door het kappen.

• Heischraal grasland en open plekken kunstmatig creëren- slecht voor CO2-balans

Het kunstmatig creëren van open plekken en heischraal grasland is geen verstandige beleidsbeslissing naar klimaat toe. Het verstoren van de bosbodem door graafwerken veroorzaakt onherstelbare schade aan de CO2-opslag in de bosbodem. Er zit drie maal meer CO2 opgeslagen in de bodem dan in de atmosfeer en ontbossing zorgt voor het vrijkomen hiervan (16).

Bovendien is volgens de klimaatstudie van 2015 heide gevoelig tot zéér gevoelig aan de klimaatwijziging en houdt ze bovendien een groot risico op brandgevaar in (10). Desondanks wordt de uitvoering van het BHP met zijn kunstmatige creatie van heischraal grasland verder gezet en worden er nog meer open plekken gecreëerd .

• vernieling ondergronds- en bovengronds ecosysteem – randschade?

Bodemorganismen, waaronder bacteriën, schimmels, protisten en dieren, zijn cruciaal in de aardse biosfeer. Ze spelen een centrale rol in elk aspect van de wereldwijde biogeochemie en beïnvloeden de vruchtbaarheid van de bodem en de uitwisseling van CO2 en andere gassen met de atmosfeer. Verreweg de meest voorkomende bodemdieren zijn nematoden, goed voor ongeveer vier vijfde van alle dieren op aarde. In 1 gram grond kunnen bijvoorbeeld 50.000 nematodes zitten en voor elke mens op onze planeet zijn er 60 miljard nematoden. Omwille van hun veel grotere aanwezigheid in de bodem dan ooit gedacht, hebben ze een extreem belangrijke rol in de CO2-balans en de klimaatwijziging (17).

Het ondergrondse bodemleven dat deel uitmaakt van het bosecosyteem bevat nog een belangrijke speler in de klimaatwijziging: de “mycorrhizal fungi” , dit is een symbiotisch netwerk van schimmels (fungi) met het wortelstelsel van de bomen (maar ook planten). Bomen ontvangen mineralen en voedingstoffen van de schimmels en geven op hun beurt koolhydraten aan de schimmels.

Onder 60% van de bomen op de aarde wordt een bepaald type “ecto-mycorrhizal fungi” genaamd aangetroffen, dit type zorgt voor een langzame circulatie van de koolstofkringloop (18). Beuken, die massaal gekapt worden omdat ze niet bestand zouden zijn tegen de klimaaatwijziging hebben zo’n ecto-mycorrhizal fungi-netwerk (19).

Dit fascinerende ondergronds netwerk van leven wordt vernield door beheeringrepen zoals kaalkap en afgraven van de bodem en brengt schade toe aan de CO2-balans .

Maar niet alleen het ondergronds ecosyteem maar ook het bovengronds heeft zwaar te lijden onder de drastische beheeringrepen. Wat met de vleermuizen die hun kolonies in de Amerikaanse eik hebben, de vogels die in deze bomen wonen, al de andere dieren, groot en klein, die op de vlucht moeten slaan voor de zware machines?

Omwille van het vernielen van zowel het ondergrondse als het bovengrondse ecosysteem zijn drastische beheeringrepen zoals groepskappen en het afgraven van de bodem in strijd met de Criteria voor duurzaam bosbeheer die stellen dat het beheer geen schade mag berokkenen aan andere ecosystemen (20).

• Kappen bomen – verhoging lokale temperatuur-hitte eiland effect

De neerslag wordt geregeld door staande bossen die het vocht uit de grond halen en als waterdamp in de atmosfeer afgeven, ze werken als een soort natuurlijke “air conditioner” . Ook de literatuurstudie “Daarom groen!” vermeldt dit lokale klimaateffect; “Er valt op dat ter hoogte van … bos er duidelijk lagere temperatuur wordt gemeten” en “afkoelend effect” van ”verdamping” door groen. Uit deze studie blijkt dat een boom ongeveer 400 liter water kan verdampen op een warme zomerdag (11). De groepskap veroorzaakt nu al problemen met resterende dreefbeuken die moeten omzwachteld worden met jutte tegen de zonnebrand. De naar verkoeling zoekende wandelaar kan tijdens de recente hittegolf het, door de groepskappen ontstane, “hitte eiland effect “ binnen het bos aan den lijve ondervinden.

Het BHP becijfert nergens de effecten van het kappen van ganser percelen op de koelingsfactor en op het lokale klimaat .

• 

• Kappen bomen- aantasting luchtfilteringscapaciteit

Vlaanderen is een regio met een relatief hoge mate van luchtverontreiniging Volgens een recente Europese studie zou de chronische luchtpollutie in Vlaanderen ongeveer 26% hoger liggen dan in Nederland . Verder is er een algemene consensus dat de huidige luchtkwaliteit een zeer groot effect heeft op de volksgezondheid en dit hoofdzakelijk door het effect van fijn stof. Fijn stof wordt geassocieerd met 75% van de totale milieu gerelateerde ziektelast in Vlaanderen.

Bomen kunnen een positieve bijdrage leveren door het wegfilteren van dit fijn stof. Een beuk met een stamdiameter van 100 cm filtert 1300 gram fijn stof per jaar. Hoe groter de stamdiameter hoe meer fijn stof er gefilterd wordt. Toch staan er 92.533 m³ beuken als te kappen in het BHP. Ook naaldbomen hebben hetzelfde positieve effect op het wegfilteren van het fijn stof en omwille van hun blijvend groen karakter werkt hun effect een heel jaar door. Een grove den met een stamdiameter van 100 cm levert een verwijdering van 1300 gram fijn stof per jaar (11 ). Toch staan er 74.705 m³ naaldbomen op de om te vormen lijst in het beheerplan (p82 BHP).

• Exoten – ondergewaardeerd en gediscrimineerd

Uit de bosvitaliteitsindex 2018 van het INBO blijkt dat 22,8% van de bomen in de steekproef als beschadigd wordt beschouwd , het aandeel gezonde bomen is laag (7,7%). De Amerikaanse eik is de enige soort die veel minder te lijden heeft onder de klimaatwijzing. De kroonconditie van de Amerikaanse eiken is in 2018 beter in vergelijking met beuk en zomereik. Het aandeel beschadigde Amerikaanse eiken bedraagt 11,0% en het gemiddeld bladverlies is 19,5% (mediaan 20). Sterk bladverlies en sterfte werd bij deze soort niet vastgesteld (21). Toch worden zij massaal geviseerd in het omvormingsbeleid.

De Amerikaanse eiken blijken tevens een belangrijke verblijfplaats te bieden aan verschillende vleermuissoorten. In het rapport over de soortenbescherming van vleermuizen lezen we dat het net de vleermuizen zijn die te lijden hebben onder de exotenbestrijding. “Bij de omvorming van een bos met een hoog aandeel aan exoten, naar een type met een hoger aandeel inheemse boomsoorten (zoals voorzien in tal van S-IHDbesluiten), komen de kaprijpe exoten uiteraard het eerst in het vizier. Net die exemplaren hebben echter een grote potentie als kolonieboom. Indien tot kapping wordt overgegaan, ontstaat een probleem dat ook de (potentiële) verblijfplaatsen verdwijnen voor de vleermuizen.” (22)

Het BHP stelt dat “ 6 vleermuissoorten die in Vlaanderen zeldzaam tot bedreigd zijn en beschermd worden volgens de conventies van Boon en Bern hebben vooral te lijden onder de bedreiging van overwinteringsplaatsen of kraamkolonies” (p24 BHP). Hoe valt dit te rijmen met de kap van de Amerikaanse eiken die in een kolonieplaats voor de vleermuizen voorzien?

Ook de beschermde vogel, de Zwarte Specht (Dendrococopus martius) heeft het héél moeilijk door het bosbeheer van het laatste decennia. Volgens de eerste verrassende resultaten van een recent Nederlands onderzoek, blijkt dat Zwarte spechten helemaal geen rode bosmieren of andere bodembewonende mieren eten  maar miersoorten die in hout leven. Bovendien vormen de larven van boktorren en andere houtbewonende kevers een belangrijk – vermoedelijk het belangrijkste onderdeel – van het jongenmenu. Naaldbomen zijn daarmee onontbeerlijk maar juist die verdwijnen steeds meer uit het bos. Om de biodiversiteit van het bos op te krikken, worden steeds meer naaldboompercelen omgevormd tot gemengd bos. De problemen van de vogel lijken, zo concluderen de onderzoekers, in elk geval dus voor een belangrijk deel terug te voeren op het bosbeheer van de afgelopen decennia (23).

Ook de bestrijding van een andere exoot, de Robinia pseudoacacia zorgt voor problemen bij een bedreigde diersoort nl. bij de bestuivers. Door zijn vroege bloei in het voorjaar is de Robinia pseudoacacia heel belangrijk voor bestuivers . Op dat moment is er weinig ander voedsel beschikbaar voor hen. Deze mooie zoetgeurende boom met zijn typische doorgroefde stam wordt in het bosbeheerplan beschreven als een te bestrijden exoot waar zich problemen stellen (p113 BHP) in plaats van als een bondgenoot in de strijd tegen de klimaatwijziging en een voedselbron van de bijtjes. Bestuivers zijn verantwoordelijk voor één derde van ons voedsel! In het tijdschrift van de Koninklijke imkerbond kunnen we lezen dat de Robinia pseudoacacia “Samen met veel andere nectar- en pollenrijke planten zoals de tamme kastanje (Castanea sativa Mill.), esdoorn (Acer platanoïdes L.), mispelboom (Mespilus germanica L.), Amerikaanse eik (Quercus rubra L.) en zelfs een aantal soorten linde (Tilia sp) op de lijst van niet-inheemse soorten staat en hij het vaak erg te verduren krijgt” (24).

Deze bomen die als exoten en als te bestrijden worden bestempeld kunnen onze bondgenoot zijn in de strijd tegen de gevolgen van de klimaatwijziging en dienen als zodanig gerespecteerd te worden.

Houtkap voor de markt

Onze bossen MW,HB en EB, met uitzondering van 12 % bosreservaten (BHP p13,tabel 0-1), zijn productiebossen en moeten hout opleveren voor de verkoop op de houtmarkt. De “ecosysteemdienst”(ESD) houtproductie en de economische functie van het bos staan uitvoerig beschreven in het BHP. Zo lezen we bijvoorbeeld dat “Het toekomstige kapkwantum bedraagt met 6,09 m³/ha/jaar (247.135 m³/ha in 20 jaar) en is ca. 50% groter dan het streefcijfer voor heel Vlaanderen als wordt uitgegaan van de beheervisie voor openbaar bos in Vlaanderen.”(P83 BHP) en” De economische functie bestaat in hoofdzaak uit de houtproductie…In het beheerplan van Meerdaalwoud, Heverleebos & Egenhovenbos neemt bosexploitatie een belangrijke plaats in.”(p82 BHP). Het cijfer 247.135 m³ te kappen houtvolume op 20 jaar betekent een jaarlijkse kap van 12.356 m³ per jaar. Van 2013 tot 2018 werd er al 66.801 m³ gekapt (elektronische registratie openbare houtverkopen), van de periode voordien zijn de cijfers niet bekend. Hoeveel van deze resterende 180.334 m³(247.135 m³ -66.801 m³) werd er al gekapt in de jaren voor 2013 en wat rest er nog om te kappen in de volgende 6 jaar?

Verder blijken er nog 253 bomen extra gekapt te worden die niet terug te vinden zijn op deze lijsten (26). Werd hiervoor een aparte kapvergunning opgesteld?

Alhoewel er in het verleden door de leden van de beheercommissie Meerdaalwoud-Dijlevallei bezorgdheden werden geuit met betrekking tot de kap van zware bomen werd er, tot zover dit kan beoordeeld worden, geen rekening mee gehouden.

De motivatie van het ANB om deze zware bomen te kappen luidt als volgt (9) :

-het aantal zware bomen > 100 cm diameter neemt toe door aangroei (streefdoel permanent minstens 1 dikke boom/ha zuidrand), er wordt vooral gestreefd naar een toename van dikke bomen bij andere soorten dan beuk, zware beuken komen er van zelf genoeg .

-Dikke bomen met een hoge economische waarde worden gekapt en gevaloriseerd, bij voorkeur in de regio. Dit gebeurt sedert 2012 door de verkoop op een gespecialiseerde beurs in Noord-Frankrijk,er wordt onderzocht op welke manier we vanaf 2019 in Vlaanderen zelf zo’n beurs kunnen organiseren om export te vermijden naar de beurs en hopelijk ook zo de verwerking ter plaatse te stimuleren.”

De 13% bosreservaat wordt als voldoende aanzien als bosoppervlakte waar de bomen staande kunnen sterven en er worden “toekomstbomen” aangeduid die nooit zullen geveld worden.(9) Een bedenking hierbij is hoeveel toekomstbomen per hectare “mogen” oud worden.

Op de website van het ANB lezen we dat ze jaarlijks meer dan 220.000 m³ hout kappen en verkopen. Deze hoeveelheid steeg van 100.000 m³ in de jaar 2004 (27 ) naar 231.381 m³ in 2018 (28). Deze stijging is minstens gedeeltelijk te wijten aan “ontbossingen en grootschalige intense omvormingen in kader van natuurontwikkeling”(29). Bovendien zal dit omvormen van het bos binnen de ANB domeinen leiden tot een daling van de gemiddeld” levend staande voorraad” tot 65% van de het huidige niveau. Pas vanaf 2085 zal de voorraad geleidelijk weer toenemen. De daling van de voorraad zou voornamelijk het gevolg zijn van de omvorming van naaldhout naar loofhout .”(6).

Met een oppervlakte bos van ongeveer 10 à 12% van de totale oppervlakte van Vlaanderen hebben wij één van de laagste bosindexen van heel Europa. Van de door de Vlaamse politici beloofde 10.000 ha extra bos is ook al niets in huis gekomen, blijkt uit de tweede Vlaamse bosinventaris. Deze becijferde dat de bosoppervlakte van Vlaanderen sinds de eerste Vlaamse bosinventaris in 1999 niet toenam en slechts 140.000 ha bedraagt ( 30).

Het argument dat onze bomen hout leveren voor meubelen en de lokale houtzagerijen is, alhoewel een ecologisch idee, niet in overeenstemming met de realiteit. Het overgrote deel van de industriële houtverwerking gebeurt op basis van geïmporteerd hout. Tevens wordt een deel van het lokale aanbod niet door de lokale houtindustrie verwerkt maar geëxporteerd als rondhout (29). In Vlaanderen bestaan geen cijfers over deze export maar in Nederland (waar er wel exacte cijfers zijn) bedraagt deze export iets minder dan de helft van hun totale houtproductie (6).

Het zelf organiseren van een lokale Vlaamse houtmarkt om de export te counteren blijft een marginaal gegeven in het totaal van de verkoop; 570 m³ hout werd verkocht op deze houtmarkt en 275 m³ hiervan ging desondanks toch naar rondhouthandelaars (6).

Bovendien stellen zich grote vragen rond het samengaan van de functies “biodiversiteit” en “houtproductie”. Naar deze relatie werd dan ook al veel onderzoek gedaan. Volgens het INBO zouden deze onderzoeken vooral gaan over het effect van een eerste ingreep op primaire, ongestoorde bossen, of van een intensivering en rationalisering van de houtoogst in bossen die voorheen slechts zeer extensief door de mens werden beïnvloed. In dat geval is het effect steeds negatief, aangezien bij  dergelijke ingrepen belangrijke structuurvariatie en microhabitats verdwijnen. Bovendien worden een aantal belangrijke fases in de natuurlijke ontwikkelingscyclus van een bos, met name de verouderings- en aftakelingsfase, met bijhorende specifieke biodiversiteit, als het ware ‘kortgesloten’ en geëlimineerd” (29) Hoe zouden de drastische ingrepen die nu plaatsvinden zoals de groepskappen en het afgraven van de bosbodem niet zorgen voor het verdwijnen van microhabitats en “kortsluiting” van de natuurlijke ontwikkelingscyclus van het bos ?

En er is geen beterschap in het zicht met het nieuwe beheermodel voor de Vlaamse bossen, het eco2eco-project. Dit blijkt bij lezing vooral te draaien rond het produceren van kwaliteitshout en het bestuderen van hoe dit het best bereikt kan worden. Het logo van eco2eco is “kwaliteitshout uit topnatuur”. Zo kan men een ganse studie van de “houtstromen” lezen op hun website(6). De uitgever van deze studie blijkt BOS+ Vlaanderen (31)  te zijn en Naturinvest (32) is de opdrachtgever.

De totale Vlaamse houtproductie afkomstig van de domeinbossen, bosgroepen en de informele markt mag geschat worden op 1.000.000 m³ per jaar (29), ongeveer 220.000 m³ hiervan wordt aangeleverd door onze domeinbossen. De vraag stelt zich of onze domeinbossen, die slechts 44.448 ha bedragen (27), moeten blijven bijdragen aan deze overbelasting door houtexploitatie van onze kleine Vlaamse bosoppervlakte?

Met andere ogen kijken naar het bos – ander bosbeheer

Er wordt verwacht dat de klimaatverandering grote biodiversiteitsverliezen tot gevolg zal hebben met een verhoogd uitstervingsrisico voor 30 tot 40% van de soorten en bovendien stelt de vraag zich of de “vrij statistische benadering” van de instandhoudingsdoelstellingen voor Natura 2000 gebieden wel klimaatbestendig zijn (33)? Is het dan niet absurd om deze biodiversiteitsmaatregelen verder te zetten alsof er niets aan de hand is met het klimaat? Liggen de prioriteiten momenteel niet omgekeerd?

Het is tijd om het bestaande gedateerde bosbeheerplan en het huidig beleid van het ANB te herzien en dit vanuit deze wetenschappelijke inzichten inzake de milieubeschermende functie van onze bossen en vooral met de nadruk op de actieve rol van de bomen en de bodem in het tegengaan van de klimaatwijziging. De criteria voor duurzaam bosbeheer geven uitdrukkelijk de mogelijkheid om een herziening te doen die rekening houdt met “met de nieuwe wetenschappelijke gegevens” en “en met de gewijzigde….. milieuomstandigheden”(20).

In een kleinschalige enquête, uitgevoerd door het INBO, naar wat de burger belangrijk vindt aan natuur bleek dat ze houtproductie het minst belangrijk te vinden. Zachte recreatie, luchtzuivering, therapeutische werking en klimaatregulatie kregen zijn hoogste waardering (34). De wetgever gaf de burger inspraak bij het opstellen van de bosbeheerplannen. Het was duidelijk zijn bedoeling dat de burger zeggenschap heeft over het beheer van zijn bossen. Is het dan niet voor de hand liggend dat het beleid ook effectief rekening houdt met de wensen van de burger en de houtkap om omvormings- en economische reden stopt.

Het baanbrekend wetenschappelijk onderzoek van professor bosecologie Suzanne Simard toont aan dat een bos een complex ecosysteem is waarin bomen met elkaar verbonden zijn via een ondergrondse netwerk van mycorrhizal fungi. Bomen blijken via dit ondergronds netwerk met elkaar te communiceren , het ondergronds netwerk wordt het “Wood Wide Web” genoemd. Zo weten bomen wanneer een soortgenoot in gevaar is en sturen ze stoffen om te helpen via dit ondergronds netwerk. In het bos zijn de oude grote bomen de “moederbomen”. Deze moederbomen weten welke zaailingen de hare zijn en helpt ze in nood. Kleine zaailingen die verbonden zijn met hun moederboom hebben vier maal meer kans om te overleven. Bomen kennen dus “verwantschap” , dit is de mogelijkheid om je eigen kroost te herkennen. Grote oude bomen hebben een belangrijke rol in de gemeenschap, ze delen bronnen met de jongeren. Bomen die het einde voelen naderen sturen hun koolstof door naar de andere bomen. Kortom, bos is een fascinerend ecosysteem van onderlinge verbondenheid (35).

• 

De vraag stelt zich of de huidige gebeurtenissen, met de klimaatwijziging, die zich veel sneller inzet dan gedacht, geen kans en een wake-up call zijn om af te stappen van onze simplistische visie van de wereld die het bos aanziet als onze supermarkt die moet voldoen aan onze noden? Moeten we niet eerder het pad bewandelen van een voorzichtige huisvader/moeder die zijn bossen koestert alsof het zijn/haar kind was? Of willen wij het orkest zijn dat blijft doorspelen terwijl de boot zinkt?

Bronnen

(1)AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS HOUTVESTERIJ LEUVEN BOSBEHEERPLAN Meerdaalwoud – Heverleebos – Egenhovenbos ONTWERPBEHEERPLAN – EINDVERSIE NOVEMBER 2006 https://www.natuurenbos.be/sites/default/files/beheerplan_heverleebos_meerdaalwoud.pdf?fbclid=IwAR1FpBmlfwhDPYoA96YWkGhDOgeeY4h03AEo5Z2J4CnLZRHF30woYBnAfY8

(2)Bijlagen aan het bosbeheerplan; bijlage 17 aan het BHP-participatie

(3) Verslag publieke participatie mbt het ontwerp van Toegankelijkheidsregeling voor Meerdaalwoud en Heverleebos; 2012

(4) “5-jaarlijkse evaluatie en wijziging BHP Meerdaalwoud-Egenhovenbos-Heverleebos”;voorstel aanpassing beheerplan door Bart Meuleman, Regiobeheerder dd 1 maart 2014; goedkeuring aanpassing beheerplan 01 maart 2014 door Afdelingshoofd beheer, Roel Vanhaeren

(5) https://www.natuurenbos.be/eco2eco “Eco2eco: kwaliteitshout uit topnatuur! “In het project eco2eco werken Vlaamse en Nederlandse partners aan een hogere economische en ecologische waarde van de bossen in de grensregio Vlaanderen- Nederland. Het project loopt van 2017 tot en met 2019 en in die tijd willen de partners aantonen dat economie en ecologie in de bosbeheersector prima hand in hand kunnen gaan. Eco2eco is gefinancierd binnen het Interreg V-programma Vlaanderen-Nederland, het grensoverschrijdend samenwerkingsprogramma met financiële steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.”

(6) Oldenburger Jan, Van der Heyden Dries, Voncken Fons & De Somviele Bert, eco2eco, werkpakket 3 – Vraag en aanbod op de houtmarkt in Nederland en Vlaanderen activiteit III – Toekomstige vraag naar kwaliteitshout in relatie tot het mogelijke aanbod

(7) Vanacker Sam, Het laatste nieuws, dd 23juli 2019, , Raad van State fluit Agentschap Natuur en Bos terug: toch geen kap van 11.000 bomen in Vagevuurbos

(9) Meuleman Bart, Nota 29 mei 2017; Verslag vergadering beheercommissie Meerdaalwoud-Dijlevallei

(10) Van der Aa B., Vriens L., Van Kerckvoorde A., De Becker P., Roskams P., De Bruyn L., Denys L., Mergeay J., Raman M., Van den Bergh E., Wouters J., Hoffmann M. (2015). Effecten van klimaatverandering op natuur en bos. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2015 (INBO.R.2015.9952476). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel

(11) Aertsens Joris, De Nocker Leo, Lauwers Hugo, Norga Katelijne, Simoens Ilse, Meiresonne Linda, Turkelboom Francis, Broekx Steven. (2012). “Daarom groen! Waarom u wint bij groen in uw stad of gemeente”; Studie uitgevoerd in opdracht van: ANB – Afdeling Natuur en Bos; 144 p

(12) Van Nimwegen Niels, De Monitor 5 maart 2019, Omvorming naar andere natuur is de voornaamste reden voor ontbossing in Nederland

(13) Arets EJMM , Dr. ,nieuws universiteit Wageningen, 20/09/2017, “ Ook in Nederland vindt ontbossing plaats”

(14) Stephenson NL, Zavala M.A et al, Nature, 2014, Rate of tree carbon accumulates with tree size.

(15) Bastin Jean-Francois,. Crowther Thomas W et al, Science  2019:Vol. 365, Issue 6448, pp. 76-79, The global tree restoration potential .

(16) Roger Harrabin, BBC Environment analysis, 29 april 2019, Climate change being fuelled by soil damage – report https://www.bbc.com/news/science-environment-48043134

(17) Van den Hoogen Johan, Thomas Ward Crowther et al, Nature,8 augustus 2019 , Soil nematode abundance and functional group composition at a global scale.

(18) Crowther Thomas W., Bradford Mark A et al, PNAS, 2015, Biotic interactions mediate soil microbial feedbacks to climate change.

(19) Rhodes Christopher J., Science Progress, 2017, The whispering world of plants: “The Wood Wide Web”

(20) Besluit Vlaamse regering vaststelling criteria duurzaam bosbeheer voor bossen gelegen in het Vlaamse Gewest , 23 juni 2003, hoofdstuk VI, principe 6

(21) Sioen G., Verschelde P., Roskams P. (2019). Bosvitaliteitsinventaris 2018. Resultaten uit het bosvitaliteitsmeetnet. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2019 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.DOI: doi.org/10.21436/inbor.16207115

(22) Bijlage. Soortenbeschermingsprogramma voor vleermuizen (Chiroptera) https://www.natuurenbos.be/sites/default/files/inserted-files/vleermuizen_-_sbp_als_bijlage_mb_def.pdf?fbclid=IwAR0oftGGslKYGn96avBGSH_GkCgsGSA_M_8eNvVS4fx-E9kqHI5Bp1VDYY4

(23) Wesseling Monika, Trouw, Duurzaamheid en Natuur, 12 juli 2019, Bosbeheer speelt zwarte specht parten. , Stichting Bargerveen samen met Sovon Vogelonderzoek Nederland en Stichting BioSFeer onderzoek naar het voedingspatroon van de zwarte specht. Het onderzoek is gefinancierd door de provincies Noord-Brabant en Drenthe

(25) mail houtverkopen.be, dd 18/07/2019, catalogi openbare verkopen

(26) Meuleman Bart, mail dd 25 juli 2019 in antwoord op vraag om uitleg over ROB-reportage en de melding van de kap van 30.000 bomen in regio Meerdaalwoud-Heverleebos

(27) jaarverslag 2018 , ANB

(28) Van der Aa Beatrijs, De Maeyer Wim, Dumortier Myriam, Natuurrapport 2005 / deel V Duurzaam gebruik / #26 Bosbouw

(29) Vandekerkhove K., De Keersmaeker L., Demolder H., Esprit M., Thomaes A., Van Daele T., Van der Aa B. (2014). Hoofdstuk 13- Ecosysteemdienst houtproductie. (INBO.R.2014. 1993289). In Stevens, M. et al. (eds.), Natuurrapport – Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2014. 1988582, Brussel

(30) IPS, Mondiaal Nieuws, MO,25 mei 2019, Lakse houding tegenover ontbossing Vlaamse bossen: geen vierkante meter erbij sinds 2000.

(31) Bos plus Vlaanderen , VZW , “Missie: Samen voor meer en beter bos dus: BOS+ wil het tij helpen keren. In deze tijd waarin zowat alle aandacht gaat naar economische groei en bankencrises, mogen we niet vergeten dat onze samenleving ook staat of valt met de draagkracht van de natuur. Als we die blijven in het gedrang brengen, dan loopt het vroeg of laat fout af. Daarom wil BOS+ hard blijven werken aan de verbetering van die draagkracht door bosbehoud, bosherstel, en bosuitbreiding. Uiteindelijk komen die inspanningen de hele samenleving ten goede, want bos doet leven.”“(van de facebookpagina)

(32) “Natuurinvest is dé dienstverlener die middelen genereert uit de natuur. Deze middelen investeert Natuurinvest in kennisprogramma’s en natuurbeleving. Zo werken we mee aan een groener Vlaanderen. Die ambitie maakt Natuurinvest waar via Houtverkopen, Natuurlocaties, Inverde en Ecopedia”(info website Naturinvest)

(33) DEMEY Andrea , DE FRENNE Pieter , Kris VERHEYEN Kris, UGent, Klimaatadaptatie in natuur- en bosbeheer EINDRAPPORT MAART 2015

(34) Natuurrapport 2016, aan de slag met ecosysteemdiensten.

(35) Simard Suzanne, Professor Forest and Conservation Science, Leader of The Mother Tree Project, https://scholar.google.ca/citations?hl=en&user=97BbXH4AAAAJ&view_op=list_works&gmla=AJsN-F5FV3Bmo8UVRa5xsuPeUUXUK-wELhbnyg6lGb8dC1d1S7DTrXAdDOZqaHeZTjp2T96YoTc3cQ4YPKPm8mEJ9ecnxPI7qF2CWCxTEL0w_y6CpAm2gVNsuBVty3uUcL8YKl9s7JlX

(36) Beiler K., Simard S., Dural D, Journal of ecology, 2015, Topology of tree-mycorrhizal fungus interaction networks in xeric and mesic Douglas-fir forests, afbeelding 1.